Na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu: predavanje o islamskoj filozofiji

Na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Beogradu održana su dva gostujuća predavanja o islamskoj filozofiji i racionalnoj misli, 13. maja 2022. godine. Gostujući predavači bili su dr Seid Halilović i dr Muamer Halilović, članovi Centra za religijske nauke „Kom“, a njihova izlaganja organizovana su u okviru predmeta „Istorija religija“ po pozivu prof. dr Bogdana Lubardića, redovnog profesora na Katedri za filosofiju Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Predavanja su održana u amfiteatru Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u prisustvu velikog broja studenata osnovnih i master akademskih studija, a nakon završetka drugog predavanja, predavači su zajedno sa prof. dr Lubardićem nastavili naučnu diskusiju sa studentima na seminaru Katedre za filosofiju.

Predavanje dr Seida Halilovića nosilo je naziv „Izvori religijskog mišljenja u islamu kao temelj kritičke analize generalnih tokova savremene islamske misli“. Halilović je u početku izlaganja zahvalio prof. dr Lubardiću na ljubaznom pozivu i podršci i istakao uverenje da Pravoslavni bogoslovski fakultet u Beogradu predstavlja briljantnu naučnu instituciju na kojoj saznanje nije ograničeno na sferu spekulativnih i pojmovnih diskusija, već je usmereno ka istinskom obogaćenju duše osobe koja poseduje saznanje. On je objasnio da se islam bitno temelji na kognitivnom kredibilitetu božjeg saznanja i otkrovenja i da je, iz tog razloga, Kuran primarni izvor religijskog mišljenja u islamu. Član Saveta osnivača Centra za religijske nauke „Kom“ dodao je da svete poruke kuranskog teksta potvrđuju epistemički kredibilitet tri osnovna izvora religijskog saznanja, a to su: (1) formalne poruke Kurana i verovesničkih predanja, (2) racionalno zaključivanje, (3) intuicija kao model duhovnog razumevanja puta čistote i istinskog robovanja Bogu. Halilović je obrazložio da Kuran jemči kognitivnu autoritativnost dve vrste silogizma i deduktivnog zaključivanja, a to su: (1) demonstrativni silogizam, na temelju kojeg se razvija islamska filozofija i (2) dijalektički silogizam, kao temelj razvoja discipline kalam, odnosno islamske dogmatičke teologije. U nastavku izlaganja, on je naveo i protumačio nekoliko kuranskih rečenica u kojima se jasno potvrđuje da pročišćenje duše takođe jeste autoritativan način otkrivanja istine i formulisanja religijskog znanja. Naposletku, dr Seid Halilović, autor knjige Tokovi islamske misli u XX veku, objasnio je da najautentičniji generalni tok savremenog mišljenja u islamskom svetu treba prepoznati u sistemskom pokušaju da iz perspektive ključnih izvora religijskog saznanja i klasičnog intelektualnog nasleđa islama kritički preispitamo norme svoje kulturne i naučne pozicije u uslovima modernog života. On je na temelju tog zaključka kritikovao bitnu kognitivnu poziciju savremenih religijskih mislilaca koji iz perspektive ekskluzivne autoritativnosti moderne nauke preispituju istorijsku baštinu i rekonstruišu svoju aktuelnu religioznu poziciju.

Dr Muamer Halilović, prof. dr Bogdan Lubardić, dr Seid Halilović

Predavanje dr Muamera Halilovića imalo je naziv „Razvoj racionalnih disciplina u islamskoj saznajnoj tradiciji s osvrtom na socijalnu filozofiju islama“. Halilović je u početku istakao da su značaj i uticaj razuma neprevaziđeni u islamskoj filozofiji, ali da se racionalno razmišljanje u islamu razvijalo pre te discipline u brojnim drugim naučnim disciplinama, kao što je prvenstveno islamska jurisprudencija. On je objasnio da druga disciplina u klasičnom islamskom saznajnom stadijumu u kojoj razum igra izuzetno bitnu ulogu jeste dogmatička teologija, odnosno kalam. Kalam, prema njegovim rečima, jeste disciplina koja se bavi analizom, dokazivanjem i sistematizovanim predstavljanjem religijskih verovanja. Član Saveta osnivača Centra za religijske nauke „Kom“ dodao je da je u istorijskom smislu u islamu utemeljeno nekoliko različitih škola kalama, kao što su škole haridžita, murdžija, kaderija, džahmija, mutazilita, ašarita, maturidija, imamija itd. On je istakao da je, u svakom slučaju, osnovni cilj dogmatičke teologije u islamu to da se islamska verovanja racionalno potvrde. Prema Halilovićevim objašnjenjima, islamski filozof, s druge strane, upoznaje istinu potpuno racionalno. On je pojasnio da islamski filozof može da koristi i druge izvore saznanja, poput tradicionalnih i sakralnih, onda kada proverava ili istražuje istinu, međutim njegova metoda će biti isključivo racionalna. Halilović je dodao da brojni istraživači žele da pokažu da je Prevodilački pokret u islamu bio glavna prekretnica u istorijskom razvoju islamskih racionalnih nauka. Međutim, prema njegovom mišljenju, racionalne metode bile su prisutne kako u jurisprudenciji i tradicionalnim disciplinama, tako i u dogmatičkoj teologiji. Halilović je prema tome zaključio da je Prevodilački pokret imao ulogu da muslimane upozna s novim pitanjima o kojima se diskutovalo u drugim kulturnim i civilizacijskim tradicijama. Član Saveta osnivača Centra za religijske nauke „Kom“ i koautor knjige Kratka istorija islamske filozofije obrazložio je, u nastavku izlaganja, istorijsku platformu razvoja tri osnovne filozofske škole u islamu, a to su: (1) peripatetička, (2) iluminativna i (3) transcendentna filozofija. U okviru svojih preglednih objašnjenja o peripatetičkoj islamskoj filozofiji, Halilović je govorio o Farabiju, Aviceni, Gazaliju i Averoesu. Zatim se kratko osvrnuo i na istorijske kontekste utemeljenja i razvoja iluminativne filozofije i teorijskog sufizma, da bi u nastavku pojasnio najvažnije teorijske rezultate koje su formulisali Hadže Nasirudin Tusi i predstavnici filozofskih škola u Širazu i Isfahanu. U završnom delu svog izlaganja, dr Muamer Halilović istakao je ključni značaj škole islamske transcendentne filozofije koju je utemeljio slavni Mula Sadra Širazi. Glavni i odgovorni urednik naučnog časopisa za religijske nauke „Kom“ izložio je osnovne filozofske smernice i inovativna učenja ove škole u sferi epistemologije, ontologije i eshatologije. Dr Halilović, autor knjiga Islam i sociologija religije i Istorija socijalne misli u islamu obrazložio je kognitivne modele prema kojima se transcendentna filozofija sistemski razvija u sferi socijalne filozofije u islamu.