Ibn Haldun i teorija „žive istorije“

Izvor, broj 6, januar–februar 2016.

Dr Muamer Halilović

Rođen je u Tunisu 1332. godine. Detaljno je izučavao istoriju, islamsku jurispru­denciju, arapsku sintaksu, morfologiju i gramatiku. Poznavao je i islamsku pe­ripatetičku filozofiju Abu Nasra Farabija i Ibn Sine.

Među istoričarima, kako onima koji su samo preno­sili podatke o raznim događajima novim generacijama tako i onima koji su pomno analizirali događaje koje su prenosili, retko je bilo onih koji su menjali glavne smer­nice istorijskih istraživanja i predlagali nove metode tih istraživanja. Retko kada se pojavi neko ko istoriju posmatra poput živog bića, poput vitalne pojave, koja nije nešto što se već dogo­dilo, što je iza nas, što je prošlost, već nešto što još traje i što će potrajati i posle nas. Jedan od takvih bio je Ibn Haldun, slavni srednjo­vekovni socijalni filozof i istoričar.

Rođen je u Tunisu 1332. godine. Detaljno je izučavao istoriju, islamsku jurispru­denciju, arapsku sintaksu, morfologiju i gramatiku. Poznavao je i islamsku pe­ripatetičku filozofiju Abu Nasra Farabija i Ibn Sine. Kad je imao 20 godina, iza­bran je za glavnog pisara tuniskog vladara, ali želja za izučavanjem nauke odvela ga je u Fes. Tu je pored ško­lovanja obavljao i dužnost pisara u palati marinidske dinastije. No, neprijatelji su ga optužili da je sudelovao u organizovanju neuspelog ustanka protiv marinidskog vladara zbog čega je dve go­dine proveo u pritvoru. Posle vladareve smrti, Ibn Haldun je oslobođen i odselio se u Andaluziju, gde je bio sa­vetnik brojnim umavidskim vladarima. Nekoliko godina kasnije, Ibn Haldun se vraća u Tunis. Posebno važan pe­riod njegovog života bile su godine koje provodi u tvrđa­vi Ibn Selama. Tu je bio od 1374. do 1378. godine i tada počinje da razmišlja o svom dotadašnjem životu. Tih go­dina, Ibn Haldun prerasta u nenadmašivog analitičara društvenog života svoje za­jednice. Tada počinje da piše i Prolegomenu, svoje najveće delo o socijalnoj filozofiji, u kojem predstavlja potpuno novi sistem istoriografije. Poslednje godine života pro­veo je u Egiptu. Bio je vr­hovni sudija i predavao je na renomiranom Univerzitetu al-Azhar.

Ibn Halduna nisu zado­voljile niti prenosilačka niti analitička istoriografija. Ve­rovao je da u tim modelima postoje dva značajna nedo­statka:

a) u njima se istorija pred­stavlja kao prevaziđena i statična pojava;

b) istoriografija se ne pre­zentuje naučno.

Kako je on predavao i na al-Azharu, te je bio i istoričar i filozof, otuda ova­kvi nedostaci u istoriografiji njemu nisu bili prihvatljivi. Tvrdio je da istorija nije sta­tična pojava koja je prošla, već da je ona vitalna, živa i produktivna. Pritom, insisti­rao je na tome da istorija kao takva može i mora biti pred­met racionalnih i naučnih istraživanja. Zato je u svojoj Prolegomeni ponudio novi, korigovani, oblik istoriogra­fije koji je imao jasan nauč­ni sistem. Predmet te nove istoriografije bilo je društvo, odnosno društvene pojave u čovekovom životu. Istoričar, u njegovoj novoj nauci, na temeljima istorijskih činjenica i događaja, racionalno i analitički obrazlaže razne modele formiranja dinastija, gradova, društvenih insti­tucija, civilizacija i kultur­nih, političkih i finansijskih ustanova. Otuda, metoda ove „žive nauke“ mora biti neka vrsta kombinacije oset­nog opažanja i racionalne analize. Ta nauka se bazira na istorijskim činjenicama, ali se nipošto ne ograniča­va na njih, već ukazuje na mogućnost novih globalnih društvenih rešenja koja će znatno promeniti savremeni i budući život zajednice.

Ibn Haldunova teorija „žive istorije“ pokazuje kako niko od nas nije izdvojen iz istorije, te kako svi zajedno, rame uz rame s onima koji su živeli pre nas i s onima koji će živeti posle nas, imamo dužnost da stvaramo bolji život i bolje okolnosti za duhovni i materijalni prosperi­tet i večno blaženstvo.