Kultura između orijentalnih tradicija i modernog orijentalizma

Dr Seid Halilović govorio je na naučnom skupu u Matici srpskoj, u Novom Sadu, o temi „Kultura između orijentalnih tradicija i modernog orijentalizma“. Naučni skup „Srpski Orijent“ održan je u svečanoj sali Matice srpske, 15. oktobra 2019, uz podršku Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije i Gradske uprave za kulturu Grada Novog Sada. Na ovom skupu, osim dr Halilovića, govorili su predsednik Matice srpske prof. dr Dragan Stanić i najpoznatiji orijentalisti i profesori Katedre za orijentalistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Predsednik Organizacionog odbora skupa bio je prof. dr Darko Tanasković.

Dr Seid Halilović, član Saveta osnivača Centra za religijske nauke „Kom“, istakao je u uvodnom delu svog izlaganja da je najpre potrebno prepoznati dva potpuno različita Orijenta. On je objasnio da je politička i ekonomska dominacija Zapada prouzrokovala saznajnu krizu u orijentalnim društvima i da ona počinju da se otuđuju od metafizičkih formi društvenog uređenja. U tom periodu, prema njegovim rečima, orijentalno biće rekonstruiše se u svetlu novih antropoloških i socioloških pogleda, a ključnu ulogu u tom procesu imaju moderni orijentalizam i novi sistem obrazovanja koji biva utemeljen u istočnim zemljama.

Halilović je dodao da je jedna od bitnih karakteristika orijentalnih tradicija to da je njihova istorija zapravo metafizička istorija. On je obrazložio da se religijske tradicije javljaju u horizontu višnjih nebeskih realnosti i da svoj kontinuitet održavaju u metafizičkim okvirima istorije i geografije. Tako, početak istorije hrišćanstva predstavlja božja reč, kao što, s druge strane, sve kuranske reči ilustruju prisustvo uzvišenih anđela. Takođe, prema njegovim objašnjenjima, molitvu u islamu prepoznajemo kao plod verovesničkog otkrovenja i uzrok spiritualnog razvoja verujućih muslimana.

Ovde možete pogledati izlaganje dr Seida Halilovića (preuzeto s Jutjub kanala Matice srpske):

Član Saveta osnivača Centra za religijske nauke „Kom“ istakao je u nastavku da ovakav Orijent nužno predstavlja duhovnu inspiraciju jer uslov prisustva višnjih bića i božjeg otkrovenja mora biti duhovna čistota vernikovog srca. On je podsetio da u Kuranu (XLI: 30) iščitavamo: „Onima koji govore: ’Gospodar naš je Bog’ pa posle ustraju u tome – spuštaju se anđeli […]“. Ti anđeli, prema kuranskom tekstu (XXXV: 1), pronose brojne poruke značajne kognitivne vrednosti u svom proputovanju različitim svetovima ukupnog univerzuma: „Hvaljen neka je Bog, stvoritelj nebesa i Zemlje, koji anđele čini izaslanicima […]“. Halilović je zaključio da događaji u tradicionalnom Orijentu nipošto nisu redukovani u okvire fizičkih događaja i dodao da upravo u takvom saznajnom stadijumu Anri Korben razume istorijsku pojavu Suhravardijeve filozofske škole. Korben piše: „Realnost Suhravardijeve iluminativne filozofije ne prepoznaje se u tome što je on napisao knjigu o toj filozofiji 1197. godine jer njegovo intuitivno saznanje o toj filozofiji nije ostvareno u ovom svetu, već u carstvu nebeskom. Nije ostvareno u ovom vremenu, već u vremenu carstva nebeskog“.

Prema Halilovićevim objašnjenjima, kada se govori o rekonstrukciji saznajne biti Orijenta, treba imati u vidu da je to prvenstveno bio rezultat rekonstrukcije zapadnog saznanja. On je napomenuo da je na poslerenesansnom Zapadu opovrgnut kognitivni kredibilitet religijskog i metafizičkog saznanja i da je utemeljen novi saznajni stadijum pod izgovorom reafirmacije starogrčke primarnosti mnoštva. Član centra „Kom“ dodao je da je, u stvari, ukupni kulturni identitet Zapada i hrišćanstva reorganizovan u skladu s novom formom modernog znanja. Prema njegovim rečima, onda kada se moderni saznajni stadijum počinje razvijati u istočnom civilizacijskom ambijentu, tada se utemeljuje i škola modernističkog orijentalizma.

Šef Grupe za savremeno religijsko mišljenje Centra za religijske nauke „Kom“ obrazložio je da je osnovni cilj tog procesa bolnih identitetskih promena, u formi religijskog reformizma, bilo to da se religijska saznanja preformulišu na način da se dobiju proverljivi sudovi jer, prema novoj definiciji nauke, ono što nije proverljivo nije ni naučno. Na taj način, kako je on objasnio, moć tradicionalnog razmišljanja postepeno izumire i rađa se nova religija na marginama moderne nauke. Halilović je podsetio da je razvoj naučnih disciplina u religijskim tradicijama bio moguć isključivo na temelju kognitivne autoritativnosti praktičnog, teorijskog, metafizičkog i sakralnog razuma.

Razvoj modernog orijentalizma u svetlu poslerenesansne zapadne misli dr Seid Halilović ispratio je u dve različite epizode. On je najpre istakao da je dominacija empirizma uzrokovala pojavu nove definicije nauke i filozofije na temeljima isključivog kredibiliteta osetnog saznanja i da je na kraju XIX veka zaključeno da metafizički i vrednosni sudovi zapravo jesu besmisleni pseudostavovi. Prema Halilovićevom obrazloženju, bilo je prirodno očekivati da će u modernom orijentalizmu orijentalne tradicije biti redukovane u okvire osetnih realnosti i kriterijuma i da će intuitivna suština i duh orijentalne kulture biti opovrgnuti. Religijska tradicija tada biva poistovećena s formom i telom bez duše.

Halilović je dodao da se u drugoj epizodi razvoja modernog orijentalizma u svetlu poslerenesansne zapadne misli razotkrivaju ograničenja i slabost instrumentalnog razuma, i to u periodu kada su sakralni i metafizički razum izgubili kulturni i društveni kredibilitet. To, prema njegovim rečima, znači da od tada sudove naučne zajednice određuju faktori koji imaju moć da utiču na društvenu svest i instrumentalna nauka jasno postaje – plod i proizvod moći. On je objasnio da ćemo u tom saznajnom ambijentu jednostavnije moći da analiziramo instrumentalnu prirodu modernog orijentalizma, u okviru koga se Orijent analizira u svetlu primarnosti čovekove volje i političke moći.

Na kraju svog izlaganja, dr Seid Halilović umesto zaključka predstavio je okvir za obuhvatnu stratešku diskusiju o potrebi da se definišu smernice kognitivnog izbora između dva spomenuta, potpuno različita, Orijenta. On je ponovio da tradicionalni Orijent predstavlja izvor najplemenitije duhovne i društvene moći i saznanja, a da današnji Orijent najčešće jeste proizvod dominantne političke moći, koju slepo sledi.