Hadže Nasirudin Tusi

Tačno dve decenije nakon ubistva Učitelja iluminacije, rađa se jedan od najblistavijih autoriteta u istoriji muslimanske intelektalne tradicije, učenjak, matematičar, astronom, političar, etičar, teolog, filozof i gnostik, Hadže Nasirudin Tusi (umro 1274). Iako je pretrpeo intenzivan uticaj doktrinarnih sistema Iluminativne teozofije i doktrinarne gnoze Ibn Arabijeve škole, posebno u okviru korespondencija sa najistaknutijim Ibn Arabijevim naslednikom Sadrudinom Konjavijem, Hadže Nasirudin se odvažno dao u odbranu peripatetičke filozofije i pobijanje svih primedbi usmerenih od strane ozbiljnog Aviceninog protivnika Fahrudina Razija, i to snagom čisto diskurzivnih demonstracija. Njegov svuda poznati komentar na Avicenin al-Išârât (Šarh al-Išârât) možemo, stoga, sagledati kao simbol spektakularne resurekcije diskurzivne filozofije u istočnim delovima islamskog sveta, napose u Iranu. Pored toga, Hadže Nasirudin pravi još jednu prekretnicu u tokovima intelektualnih muslimanskih nauka ispisivanjem besprekorne teološke knjige Tadžrîd al-’i’tikâd (Uglađenost verovanja). U ovoj, bez sumnje, najutvrđenijoj teološkoj knjizi koja je nastala iz pera jednog muslimanskog učenjaka, on preusmerava čitav tok islamske teologije (kalâm) tako što ovu intelektualnu granu približava i dovodi u sazvučje sa diskurzivnim zahtevima čiste filozofske demonstracije. Hadže Nasirudin je, tako, jedan od pionira u velikom poduhvatu inkorporacije različitih intelektualnih nauka, poduhvatu zbog čijeg kasnijeg dovršavanja će ostati zauvek proslavljeno ime najveličanstvenijeg muslimanskog filozofa/teozofa, Mula Sadre Širazija.