Sadrudin Konevi

Među Ibn Arabijevim učenicima, osoba koja je mogla da u pravom smislu reči nasledi Najvećeg Doktora bio je njegov pastorak, nedostižni Veliki Doktor Sadrudin Muhamed ibn Ishak Konevi / al-Qûnavî (umro 1274). Posedujući tu snagu da lako i ispravno razumeva Ibn Arabijeva naučavanja, on je radio na tome da školu svog Učitelja što više sistematizuje i to zahvaljujući utvrđenim filozofskim metodama koje je dobro poznavao. On je u doktrinarnu gnozu uneo čitav korpus filozofskih produbljenih meditacija, te je gnostičke studije izložio u okviru raščlanjenih poglavlja sa besprekornim redosledom i, primera radi, po prvi put otvorio zasebno poglavlje o predmetu nauke gnoze. Njegova možda najvažnija i najuticajnija knjiga Miftâh al-gajb (Ključ skrovitosti) pored svoje sjajne preglednosti sasvim je koncizna i čekaće, u narednom periodu, na komentar Hamze Fanarija da jasnije razotkrije svoju draž.

Konevi je odgajio veliki broj učenika i održavao je korespondenciju sa takvim autoritetima kao što su Hadže Nasirudin Tusi i Mevlana koji su mu odavali duboko poštovanje. Ukratko rečeno, za širenje Ibn Arabijevih učenja Konevi ostaje da bude daleko najzaslužniji. Štaviše, posle njega za dobijanje gnostičkih spoznaja nije bilo obavezno da se razvije spiritualno proputovanje, već je, zahvaljujući potpunom osamostaljenju doktrinarne gnoze, gnostik bio omogućen da putem sagovorništva (suhbat) sa učiteljima gnoze raspozna duhovne staze i ciljeve, pa da se, onda, sam ka njima uputi.

Jedan od istaknutih Konevijevih učenika bio je Mu’ajidudin Džandi, markantni istraživač i pristaša puta intuicije, koji je ostavio za sobom prvi i ujedno posebno značajan komentar, u pisanoj formi, na Ibn Arabijev Fusûs. Njegov kolega iz kružoka Konevijevih učenika, istaknuti Saidudin Said Fargani (umro 1300) sastavio je, na persijskom, najvažniji komentar na Ibn Faridovu slavnu odu o gnozi Tâ’ije. Zbog prolegomene koju je ispisao u toj knjizi, nazvanoj Mašârik ad-darârî (Orijenti blistavih bisera), Fargani se proslavio dvostruko: on ne samo da je krajnje savršeno, u okviru opsežnih objašnjenja, dovršio Konevijev naum u pogledu sistematizovanja studija gnostičke ontologije, ukazujući na sve njene uticajne principe i implicirane poente, nego je napravio pionirski i presudni korak u formiranju tačnih obrazaca naučne terminologije doktrinarne gnoze i jasnom definisanju gnostičkih termina. Gnostici pre njega, s obzirom na to da nisu marili za lucidnošću svojih spisa, niti za tim da se njihov čitalac bez većih poteškoća snalazi u knjizi, stalno bi donosili inovativne termine da osmisle razne aspekte svojih direktnih, prozirnih i za same njih potpuno jasnih vizija određenih gnostičkih stupnjeva unutar ontološke hijerarhije različitih lestvica egzistencije i to je donosilo čitavu smušenost studentima. Fargani je uspostavio utvrđeni terminološki sistem koji je sledio najveći broj dolazećih ozbiljnih autoriteta doktrinarne gnoze. Na žalost, Kašani i Kajseri predstavljaju izuzetke budući da nisu sledili Farganijevu terminologiju, niti neke njegove fundamentalne eksplanacije. To je bilo razlog da se njih dvojica, u nekim krajnje presudnim studijama, udalje od glavnog toka najzrelijih poznavalaca tajni Ibn Arabijevog doktrinarnog nasleđa.